KOWNATKI
Niejaki Kownatka z Radziłowa podczas lokacji miasta w 1470 roku został wywłaszczony ze swej ziemi, a na niej powstało miasto. Zabrano mu 10 włók, więc również 10 włók nadano mu koło wsi Żebry, te okolice zwano wtedy Wierzch Nagórczyno. Kownatka założył tu wioskę o nazwie Kaliska. W pobliżu powstały też mniejsze wioski Nagórczyno (Kownatki-Nagórczyno) oraz Dosie (lub Dosiewo), założone przez syna Kownatki, Dominika zwanego Dosiem[1].
Kownatowie nie lubili się z rodem Mikutów. Wymienionego wyżej Dominika Kownatkę oskarżono nawet o zabicie Jakuba Mikutę, co stało się przyczyną ustanowienia przez sąd zastawu dla obydwu stron do chwili wyjaśnienia sprawy. Potem okazało się, że zabójcą był nie Dominik, a Andrzej Kownata z Sulewa[2].
W czasie spisu podatkowego z 1577 roku wioska zwała się Kownatami. Należała do parafii wąsoskiej i umieszczono ją kategorii wsi szlachty zagrodowej. Jej dziedzicem był Krzysztof z braćmi (cum fratribus), liczyła 5 i pół włóki[3].
Ich potomkowie przyjęli nazwisko Kownacki, ale że Kownackich w Polsce było dosyć dużo, trudno nawet określić herb miejscowych Kownackich. Główna część wsi należała do Kownackich, tworzyli tu zaścianek szlachecki, notowano też innych rycerzy. Wioska dzieliła się na trzy części: Dosie, Kownaty (Kownatki) i Kolisko.
W czasie wojen ze Szwecją wioska doznała wielu zniszczeń. W 1662 roku notowano tu zaledwie 3 zamieszkałe domy[4].
Na początku XVIII wieku większą część wsi skupił w swym ręku ksiądz kanonik Konstanty Kownacki, który następnie sprzedał swój dział rodzinie Bagińskich. W 1716 roku właścicielem większej części wsi był Paweł Antoni Bagiński, który sprzedał ją następnie swemu bratu Antoniemu[5]. Jednak w 1732 roku Jakub Kownacki zdołał wykupić od Bagińskiego jego część i znowu Kownaccy byli głównymi dziedzicami wsi[6].
W końcu XVIII wieku wśród właścicieli wymienia się Górskiego, Kownackich
i Woysławskich[7]. Herbarze notują też Chojnowskich herbu Lubicz, w 1767 roku notuje się Jana Chojnowskiego jako dziedzica wsi (części). Po nim dziedziczył syn Wojciech, następnie jego syn Gracjan, który w 1837 roku udowodnił swe szlacheckie pochodzenie [8].
W 1827 roku naliczono tu 11 domów i 67 mieszkańców[9].
Według opisu z końca XIX wieku była to wieś szlachecko-włościańska nad rzeką Wyssą, w gminie Radziłów i parafii Wąsosz[10]. Dane z 1891 roku informują o 3 gospodarzach – chłopach i 15 gospodarzach – szlachcicach. Średnie gospodarstwo liczyło
10 ha[11].
Największym posiadaczem ziemskim w Kownatkach w okresie międzywojennym był Felicjan Pieniążek (56 ha)[12]. Działał tu młyn wodny należący do L. Bitnera[13].
W czasie spisu powszechnego z 1921 roku notowano 38 domów i 219 mieszkańców[14].
[1] Brodzicki Cz, Początki osadnictwa …..,, s. 196 i Nazwy miejscowe…, tom V, s. 229.
[2] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa w powiecie grajewski….., s. 189.
[3] Źródła Dziejowe…..,s. 363.
[4] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa w powiecie grajewski….., s. 239.
[5] Boniecki A, Herbarz…., tom I, s. 75.
[6] Boniecki A, Herbarz….., t. 12, str. 37: Kownaccy h. Różni
[7] Regestr Diecezjów….., s. 658.
[8] Rodzina, Herbarz……, tom II, s. 228.
[9] Słownik Geograficzny….., tom IV, s. 520.
[10] Tamże. .
[11] Dajnowicz M, Drobna szlachta…., s. 245.
[12] Księga Adresowa……,s. 146.
[13] Tamże. s. 147.
[14] Skorowidz miejscowości……, s. 92.