KARWOWO

W dniu 21 marca 1428 roku książę Janusz I nadał Kilianowi i Mikołajowi z Kubry 10 włók ziemi koło dóbr Włodka z Siennicy wraz z łąkami nad brzegami Klimaszewnicy. Osiedlili się tutaj rycerze, którzy przyjęli nazwisko Karwowscy herbu Cwalina. Już w 1431 roku w aktach sądowych łomżyńskich wymienia się Pawła Karwowskiego de Wissa[1].

Karwowscy należeli do znanych rodów ziemi wiskiej. W XV wieku wielokrotnie są wymieniani w aktach tej ziemi. Córka jednego z nich wyszła za mąż za sędziego ziemskiego, co świadczy o pozycji tego rodu.

Karwowscy herbu Cwalina (alias Pniejna) należeli do bardzo licznych rodów. Wielu
z nich zamieszkało w różnych częściach Rzeczpospolitej, część należała do ubogiej szlachty, a część do zamożniejszej. Badacz genealogii szlacheckiej hrabia Uruski uważał, że wszyscy Karwowscy pochodzili właśnie z tej wsi[2].

W pierwszej połowie XV wieku żył niejaki Daćbog, który w 1436 roku za przywilejem księcia Władysława odstąpił swym synom: Pawłowi, Mikołajowi
i Bartłomiejowi 30 włók między „Wyssą i Kubrą z prawem miecza i pobierania danin”. Potomkowie tych rycerzy należeli do bardziej znanych i bogatszych Karwowskich i wielu
z nich w XIX wieku udowodniło swe szlachectwo powołując się na powyższy dokument[3].

Wśród znaczniejszych przedstawicieli rodu notuje się tych rycerzy: Jan, komornik grodzki wiski (1544), Augustyn podsędek i poborca wiski (1590) deputowany do rozgraniczenia Mazowsza i Prus w 1607 roku. Obok znaczniejszych Karwowskich żyli też ubożsi przedstawiciele rodu. Najlepiej ilustruje to spis podatkowy z 1577 roku. Karwowo zostało tam wymienione zarówno wśród szlachty folwarcznej (z własnymi chłopami) jak
i wśród szlachty zagrodowej. Wśród tych bogatszych Karwowskich byli Grzegorz i Albert posiadający 1 włókę ziemi[4], w „zagrodowej” części wymienia się obszar 13 włók zamieszkały przez liczną szlachtę (omnse haeredes)[5].

Karwowo w XVI wieku należało do bogatych osiedli, na miejscowej rzece istniał tu młyn o jednym kole młyńskim[6].

Jak widać, bogatsi Karwowscy byli w mniejszości i z czasem cały obszar wsi zajęły małe gospodarstwa drobnoszlacheckie. Nie dla wszystkich starczało miejsca w rodzinnej wsi
i wielu emigrowało. Niektórzy z nich dochodzili do ważnych stanowisk. Kilku wymieniono
w Polskim Słowniku Biograficznym, jednak nie urodzili się oni w tej wsi, ale ich przodkowie wywodzą się właśnie stąd. Są to: Andrzej Karwowski (1759-1831) generał brygady, wybitny żołnierz ery napoleońskiej, Antoni (1763-1821) zakonnik, prowincjał pijarów, Kazimierz (1670-1746) stolnik bielski, sędzia grodzki brański i marszałek sejmu, aż 27 razy wybierano go na posła („pochodził z rodziny mazowieckiej, wywodzącej się z Karwowa z ziemi wiskiej”) i wielu innych[7].

Karwowscy posiadali kilka urzędów w ziemi wiskiej. Na przykład Adam Michał był skarbnikiem wiskim w połowie XVIII wieku, jednak nie zapisano czy mieszkał tutaj. Być może niektórzy z nich posiadali tu jakieś działy, jednak Karwowo w większości podzielone było na wiele części drobnoszlacheckich. Było ono siedzibą wielu rodów szlacheckich,
w 1783 roku notowano tutaj aż 10 różnych nazwisk. Dziedziczyli w tej wsi: Borawski, Bukowscy, Dębicki, Gorski, Karwowski, Konopka, Rydzewski, Sokołowski, Trzaska
i Załuski[8]. Jak widać, z dawnej głównej siedziby rodu pozostał tylko jeden dział należący do Karwowskich.

Karwowo należało zawsze do dużych osiedli. W 1827 roku w tej miejscowości notowano 34 domy i 203 mieszkańców[9].

W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego zapisano: Karwowo, wieś szlachecka i włościańska nad rzeką Wyssą, powiat szczuczyński, gmina i parafia Radziłów[10].

Dane ze spisu statystycznego z 1891 roku potwierdzają mieszany charakter wsi. Notowano 8 gospodarzy chłopskich i 18 szlacheckich, w całej wsi gospodarstwa miały średnio obszar 6,4 ha[11].

W 1921 roku notowano 66 domów i 371 mieszkańców, w tym 4 ewangelików[12].

Szkoła powszechna powstała dopiero w 1923 roku, w pierwszym roku szkolnym uczęszczało do niej 48 dzieci. Działała ona także rok później, ale w następnych latach szkoła okresowo nie działała[13].


[1] Brodzicki Cz, Początki osadnictwa  …..,, s. 190.

[2] Rodzina, Hebrarz…., tom VI, s. 241.

[3] Sęczy S, Szlachta wylegitymowana…., s. 279.

[4] Źródła Dziejowe…., s. 356 

[5] Tamże, s. 360.

[6] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa w powiecie grajewski….., s. 183.

[7] Polski Słownik Biograficzny, tom XII, s. 160-165.

[8] Regestr Diecezjów…..,s. 650.

[9] Tabella miast i wsi…., tom I, s. 199.

[10] Słownik Geograficzny….., tom III, s. 892.

[11] Dajnowicz M, Drobna szlachta…., s. 245.

[12] Skorowidz miejscowości….., s. 92.

[13] Jemielity W, Szkoły powszechne w województwie …., s. 86.

Skip to content