BORAWSKIE AWISSA
W dniu 1 marca 1439 roku książę Władysław I nadał 20 włók ziemi nad rzeką Wissą (z obu jej brzegami) na rzecz braci Borawskich herbu Cholewa. Mikołaj otrzymał 14 włók, Maciej i Wit po 3 włóki[1]. Bracia założyli tu wioskę, którą nazwano Borawskie od ich nazwiska. W 1461 roku w aktach ziemskich wiskich pojawia się zapis o Mateuszu
i Jakubie Borawskich herbu Cholewa[2]. W 1550 roku Borawscy otrzymali potwierdzenia nadania od króla Zygmunta Augusta[3].
Spis podatkowy ziemi wiskiej z 1577 roku informuje o wsi Borwicze a Wissa, liczącej 11 włók obszaru[4].
Borawscy początkowo używali herbu Cholewa, jednak późniejsze zapisy mówią
o herbie Bojcza. Stworzyli oni tutaj wioskę zaściankową, a w czasie spisu podatku pogłównego z 1662 roku aż 12 na 14 zagród było zamieszkałych przez Borawskich. Niektórzy z nich dochodzili do pewnych stanowisk w ziemi wiskiej. Kroniki informują
o Wojciechu, komorniku ziemskim (początek XVIII wieku), został on następnie burgrabią. Kacper w połowie XVIII wieku został sędzią, a następnie deputatem na Trybunał Koronny, co świadczy o wielkim zaufaniu braci szlacheckiej do Borawskich. Niejaki Marek Borawski
w 1735 roku został marszałkiem sejmiku[5].
W XVIII wieku wielu z nich wyjechało na Ruś Czerwoną, gdzie doszli do pozycji średniej szlachty. Piastowali urzędy przede wszystkim na Ukrainie (miecznik, cześnik), ale znani byli też w ziemi lubelskiej, gdzie jeden z nich został nawet pisarzem grodzkim lubelskim[6].
Dane z 1784 roku przekazują obraz zaścianka szlacheckiego. Właścicielami ziemskimi byli: Borawscy, Chyleńscy, Karwowski, Rakowski, Sulewscy, Szymanowski i Tarwid[7].
Ta wieś była typową osadą pełną niewielkich drewnianych dworów zamieszkałych przez drobną szlachtę. Budownictwo szlacheckie było głównie drewniane, poszyte słomą. Jednak obszernością i wyposażeniem starano się wyróżniać od chat chłopskich. W środku zazwyczaj znajdowała się sień, a po bokach dwie izby, z których jedna była alkierzem. Wyposażenie w sprzęty było ubogie. Całość była ogrodzona płotem z chrustu lub żerdzi.
W pobliżu takiego dworu stały zazwyczaj chałupy o czterech izbach, zwane czworakami. Mieszkali tam poddani chłopi i służba. Tak opisuje chaty ubogiej szlachty XVIII-wieczny pamiętnikarz J. Kitowicz „Małej szlachty mieszkania nie różniły się od chłopskich chałup, snopkami częstokroć poszywane. W tym tylko różnica była, iż przed szlacheckim dworkiem musiały być koniecznie wrota wysokie, choć podwórze całe było płotem chruścianym ogrodzone, i druga, że dworek szlachcica miał dwie izby po rogach a sień w środku, gdy przeciwnie u chałupy chłopskiej sień jest z czoła a za nią izba, a w tyle komora[8]”.
W XIX stuleciu niewiele się tu zmieniło, nadal był to zaścianek szlachecki. W 1827 roku notowano 21 domów i 106 mieszkańców[9].
W końcu XIX wieku miejscowość miała obszar 664 mórg, należała do gminy i parafii Radziłów[10]. W 1891 roku notowano 24 gospodarzy, w tym tylko dwóch miało pochodzenie chłopskie. Średnio każde gospodarstwo liczyło 8,3 ha. W sumie mieszkańcy posiadali 199 ha[11].
Przełom XIX i XX wieku to czas szybkiego rozwoju wsi. Spis powszechny z 1921 roku przekazuje dane o 41 domach i 232 mieszkańcach[12].
[1] Brodzicki Cz, Początki osadnictwa …..,, s. 165.
[2] Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego….., s. 17.
[3] Brodzicki Cz, Początki osadnictwa …..,, s. 165.
[4] Źródła Dziejowe….., s. 359.
[5] Rodzina, Herbarz szlachty polskiej, opracowany przez Seweryna hrabiego Uruskiego (Armorial of Polish Nobility by Severin count Uruski)., T. 1-14, Warszawa 1906, tom I, s. 316.
[6] Tamże.
[7] Regestr Diecezjów Franciszka….., s. 649.
[8] Benon Dymek „O stereotypie szlachty mazurskiej i Poborzanach, część II [w:] Ziemia Zawkrzeńska, tom VII, Mława 2003, s. 67-103.
[9] Słownik Geograficzny……, tom I, s. 308.
[10] Tamże.
[11] Dajnowicz M, Drobna szlachta…., s. 245.
[12] Skorowidz miejscowości…., s. 92.